Làng tôi ven sông Hồng. Phù sa làm ngô, đỗ, khoai bên bãi bồi tốt bời bời. Nhưng nhà tôi neo người, trong đồng lại có một đầm vừa nuôi cá vừa thả sen, mẹ sang bãi cắt cỏ cho cá, tranh thủ gieo được một hai luống đỗ xanh gọi là. Đỗ nhà tôi năm nào cũng xấu, chỉ đủ giỗ chạp trong nhà, và nấu chè sen.

Sen ngày ấy không ai cắm hoa như thành phố. Làng nghèo, chỉ biết đến ngô lúa trước mắt với những bát cơm đầy vơi, hương sen thoang thoảng không mấy ý nghĩa. Trẻ con cùng lắm chỉ vặt vài cái lá che nắng chứ chẳng đứa nào trộm hoa. Chỉ đến khi sen làm đài mới phải canh. Đầu này nuôi cá là chòi của cha, đầu kia bát ngát sen rập rờn lịm người là chòi của hai mẹ con. Cả nhà ăn ngủ trên hai đầu đầm. Những đêm trăng, mặt nước lênh loang, cá đớp tũng tỗng, làng xa im lìm tiếng gió. Nằm ngửa mặt lên trời, ngỡ như mặt nước trong veo kia, vầng trăng thanh khiết kia, chỉ cách nhau một tầm tay với. Mẹ vừa gội đầu xong, mái tóc xỗ dài như một tấm áo chồng qua bờ vai tròn lẳn, lượn vòng xuống chiếc eo dịu dàng, vồng lên ở chiếc hông đầy đặn và dừng lại nơi gót chân. Chỉ những lúc này tôi mới được ngắm mái tóc đẹp nhất trần gian, vì thường ngày, nó chỉ là một búi to dầy như quả bưởi phía sau gáy mẹ, bết bát mồ hôi những lúc chèo thuyền đi bỏ cỏ cá hay hái đài sen. Bờ kia, cha tôi mang nhị ra kéo. Lẽ ra trong không gian thơ mộng như vậy cha tôi phải đánh đàn bầu, đàn nguyệt, đằng này, chỉ rặt một âm thanh não nùng da diết suốt những năm tuổi thơ tôi dằng dặc. Một vài đám thanh niên thấy bờ đầm thơ mộng, kéo nhau ra ngoài tâm sự, nhưng chỉ mấy tháng sau, mỗi người mỗi đường, thành ra, người ta kị đầm sen, bảo tiếng nhị của cha tôi là điềm gở. Nhưng, cha tôi vẫn kéo nhị, cười thầm, hợp hay tan là tại lòng người.

Những buổi trưa, gió phao phảo khắp đầm, đưa cái nóng của nước bị mặt trời hun đốt lên ngột ngạt. Mùi lá sen, cỏ cá hoang hoải, mùi váng bọt sủi lên tanh nồng, biến mùa hè thành những rãnh đường in sâu vào kí ức. Mây trắng bồng bềnh bốn chân trời, những khoảng màu pha trộn biến đổi không ngừng khiến tôi quên bẵng mình đang nghênh nghênh ngó lên từ một cái chòi nhỏ bé tồi tàn. Chỉ khi tiếng chí choé đắc thắng nổi lên tôi mới sực nhớ ra nhiệm vụ canh sen của mình.

Những đứa trẻ trong làng, hầu hết không chơi với tôi vì chúng đã bỏ học từ lâu, ngày ngày dong trâu qua đầm thách thức, rủ rê khi tôi đang còng lưng ra bên chiếc bàn học nhỏ xíu đóng bằng gỗ cây xoan đầu ngõ ngày còn ở xóm. Những đứa trẻ học cùng với tôi cũng ăn trộm sen. Chúng hấp tấp dứt từng đài, vặn xoắn tả tơi, nhai ngấu nghiến và nhổ phì phì rồi lè lưỡi, trợn mắt với tôi trước khi guồng cẳng chạy đi. Mẹ về xót lắm, có lần đánh tôi quắn đít. Tôi ra góc chòi khóc tấm tức, chẳng lẽ, vì mấy cái đài sen mà mẹ nỡ đánh cả đứa con duy nhất? Khóc một vài lần, tôi quyết tâm không để mất trộm nữa.

Nhưng bọn trẻ càng lớn càng nghịch ranh. Chúng không ăn trộm được thì mang liềm ra lia. Chỉ cần một đường là bao nhiêu cuống sen cao ngạo nghễ đổ gục hết. Hoa chưa kịp đỗ, hạt chưa kịp già, cả những lá xanh thơm ngát đều tơ tướp, nát bấy. Tệ hơn, chúng còn vứt xác chuột chết, rắn chết vào cho từng đám sen tự rạc đi mà chết khô, chết lụi. Lúc ấy thì chính mẹ cũng khóc. Tôi đoán mẹ tiếc của, an ủi. Nhưng mẹ bảo, sen cũng như người, mình nuôi trồng thì phải chăm sóc, giữ gìn, trân trọng. Đánh mất đi rồi, khó gây lại lắm. Lần đầu tiên tôi nghe thấy điều lạ này, nhưng, không thể hiểu ngay lúc ấy được.

Đầu hè năm ấy, bão lũ to lắm. Cả đầm ngập mênh mông là nước. Cò diệc xáo xác quanh căn chòi cất đi cất lại bao lượt mà vẫn chênh chao trên sóng đục ngầu. Từng đàn cá hả hê đi theo nước lạ, bỏ lại cả nhà tôi với ba con người ngơ ngác trắng tay. Nước rút, đầm trơ ra những phiến sen lấm láp những bùn. Tôi chèo thuyền chở mẹ đi hái nốt những đài sen còn sót lại, tách hạt, phơi khô, bán cho hàng thuốc bắc đỡ đần đôi chút. Bao nhiêu vốn liếng, cha mẹ lại dồn vào một mẻ cá giống, từng đêm phấp phỏng nghe tiếng cá quẫy mình. Không những cho ăn cỏ, cha mẹ còn mua từng gánh phân lớn, đổ xuống đầm, làm những đêm trăng mất vẻ tinh khiết, và những buổi trưa nồng nặc oi ả. Tôi đang ôn thi đại học. Thức bồi dưỡng chỉ là nồi chè đỗ xanh nấu với những hạt sen lép. Đói, mệt mỏi, tôi ăn hăm hở. Chẳng những không ngon ngọt bùi như mọi năm, mà thỉnh thoảng lại chùn lưỡi vì những tâm sen đắng đót còn sót lại. Tôi bảo mẹ, mẹ cười, nhưng lần sau, hình như, số tâm sen sót lại nhiều hơn và đắng hơn trước. Tôi chỉ biết thở dài. Đầm cá chiếm hết tâm tư của cha mẹ rồi.

Tôi đỗ đại học, nhưng, đầm sen thì không gây lại được nữa. Cha mẹ oằn lưng vì ba mối lo đè đến một lúc: tôi đi học, bớt đi một người làm mà tốn kém nhiều lên trong khi đầm sen, một nguồn thu đã mất. Gắng gượng một vài năm, mối lo cũng nhẹ dần. Những ngày nghỉ về đầm, cha mẹ như mất hồn. Không gian thoáng rộng trơ trọi hai cái chòi chơ vơ. Những đêm trăng, mẹ chải mái tóc lốm đốm, từng sợi trắng lóng lánh rớt ra. Mặt nước lởn vởn những đụn cỏ và năn, lác. Cây nhị treo hoang trên gác. Dù vậy, đám thanh niên cũng chẳng thèm đến bờ đầm nữa. Đêm xa xôi và vắng lặng. Nghe như bên kia mặt đầm, tiếng thở dài của cha cũng vọng sang hồ với hai mẹ con, sẽ sượt.

Bẵng đi nhiều năm, cha mẹ tôi đã thành người thiên cổ, tôi chẳng còn chốn đi về. Đầu hạ năm nào, thành phố cũng thơm ngát mầu sen. Sen hồng, sen trắng lang thang theo các mẹt hoa rong ruổi từ sáng sớm cho đến đêm khuya. Rồi những gương sen, bó thành từng bó, cắm chán rồi ăn. Họ bán cả hạt sen bóc sẵn, chẳng có thời gian nên mua về nấu chè. Đỗ đã bóc vỏ vàng ươm, sen lột bì trắng nõn, ninh thật nhừ trên bếp ga, nồi cơm điện, lại bỏ đường xuất khẩu không một hạt sạn mà sao cứ sượng sần chứ không được thanh mát ngọt bùi như những năm sen lép, đỗ xấu ngày xưa. Và cũng chẳng còn ăn đến no, đến chán như hồi bé. Giờ, nhẩn nha một bát, để nhớ lại tất cả những ngọt bùi cay đắng đã qua. Chợt hiểu, vì sao mẹ tôi quý trọng những gốc sen đến vậy. Chợt hiểu, vì sao, bát chè năm ấy đắng những tâm sen. Cha mẹ ơi, chè sen một bát nhớ người…