Người tài và hiền tài

Xưa nay mọi quốc gia hưng thịnh hay suy vong đều gắn với đội ngũ người tài. Người tài, trong xã hội Việt Nam cổ xưa, dân số ít, dân trí còn thấp, học rộng biết nhiều đã được coi là người hiền tài, bậc hiền tài.

Nhưng theo người viết bài này, trong xã hội Việt Nam hiện đại, thì để được công nhận bậc hiền tài hoặc người hiền tài, phải là những người có tài năng lớn, đức độ vượt trội, có những đóng góp lớn, được cả xã hội công nhận. Hoặc là những người có tài dùng người tài, có tầm tư duy nhìn xa trông rộng, có uy và có ảnh hưởng lớn tới xã hội.

Người tài thời nào cũng cần. Nhưng cần hơn còn là những người có tài nhìn ra người tài, và biết sử dụng người tài.

Những ai từng đọc bộ tiểu thuyết lịch sử nổi tiếng Tam Quốc Chí, đều không thể quên câu chuyện cầu hiền của Lưu Bị. Không phải người giỏi giang, nhưng Lưu Bị rất giỏi thu phục nhân tâm và trọng dụng người tài. Ông đã 3 lần lặn lội (tam cố thảo lư) đến mời Gia Cát Lượng về hợp tác, làm quân sư giúp mình dựng nên nghiệp lớn.

3 lần đến là phương pháp ứng xử.

3 lần đến cũng là chính sách đối với người tài.

Sự thật tâm trọng dụng của Lưu Bị, cuối cùng đã thuyết phục được người tài Khổng Minh hợp tác.

Đó là trong sử sách xa xưa, của một quốc gia láng giềng.

Giữa sử sách và đời thực, và giữa các quốc gia, vẫn luôn có những khác biệt lớn.

Trong lịch sử dùng người tài của chúng ta, có 2 giai đoạn rất khác biệt như 2 thái cực, nhưng lại cùng có chung 1 cái gốc tư duy... hình thức. Lúc quá trọng lý lịch, lúc quá trọng bằng cấp.

Mới đây, 9/9/2011, báo Thanh Niên cũng có bài phỏng vấn ông Hữu Thọ, nguyên Trưởng ban Tư tưởng- Văn hóa TƯ, với tiêu đề rất gợi: "Người tài thật sự cần gì?"

Là nhà báo nổi tiếng, có vị thế, lại là người dày dạn và hiểu rõ cái ấm lạnh của chính trường, ông Hữu Thọ thừa nhận: "Trong xã hội chúng ta hiện nay cũng như trước đây, chuẩn mực đánh giá tài năng đôi lúc không nhất quán, có lúc thì coi trọng lý lịch, quá trình phấn đấu, có lúc coi trọng bằng cấp".

Ở cả 2 giai đoạn, liệu có phải có những người thực tài đứng ngoài cánh cửa của sự sử dụng ?

Chợt nhớ câu chuyện: Khi đề nghị với 1 vị có chức nọ về chính sách đãi ngộ cho người có năng lực- ông này đã lắc đầu quầy quậy: Không được đâu, chị ạ. Chị không biết là cái môi trường này chỉ có thể "dàn hàng ngang mà tiến" à? Chứ nếu chính sách này nọ, thì người ta chỉ có đánh nhau thôi.

Ông lo người ta đánh nhau, hay lo người ta không bỏ phiếu cho mình?

Chợt nhớ câu chuyện: Ông giám đốc Sở GD kia đã bảo thẳng người viết bài: "Cô có biết vì đâu anh tại vị liền 2 khóa không? Bởi anh đề nghị cho hàng chục "thằng kế cận". Thế là chúng mải đánh nhau, tố nhau, kiện nhau. Anh cô cứ ngồi mà hưởng". Người viết bài đã choáng thực sự, khi hiểu quy hoạch đội ngũ kế cận oái oăm của "anh cô" (!)

Trong bối cảnh vừa nêu, ông Hữu Thọ chỉ ra 3 điều kiện làm việc tương xứng với người tài, cho họ thực sự thăng hoa. Đó là dân chủ, công bằng; môi trường ổn định, hòa thuận, không ghen ghét; và tôn trọng người tài, trong sự tôn trọng đó có một phần đáp ứng các nhu cầu vật chất.

Nhưng cái gốc quan trọng của sự thiếu 3 điều kiện đồng bộ nói trên cho người tài dụng võ, và rất đáng chú ý hiện nay, lại chính là tâm lý không muốn dùng người giỏi hơn mình của một số người lãnh đạo, người quản lý.

Đây cũng là nhận xét của ông Vũ Ngọc Hoàng, Phó Trưởng ban Tuyên giáo TƯ; của bà Vũ Thị Mai (Thứ trưởng Bộ Tài chính), tại hội thảo về người tài, do Ban Tổ chức Trung ương tổ chức mới đây, với tiêu đề "Có nên chọn người cãi giỏi hơn mình?" (VietNamNet, 6/9). Một thực tế là một số người lãnh đạo, quản lý chỉ thích chọn những người yếu kém năng lực, dễ bảo, vì họ cần "tay, chân" chứ không cần "cái đầu".

Đó cũng là cái.... gien trội. Đến lượt những người kế cận, họ lại dùng những người "tay, chân", cũng không cần dùng "cái đầu".

Nhưng theo người viết bài này, còn có 1 tâm lý, 1 cách dùng người tài rất thâm thúy. Đó là trọng thị, mà không trọng dụng người tài. Hoặc sử dụng mà không trọng dụng người tài.

Ở đây, hoặc người tài được vinh danh, được trang trí như chậu kiểng đẹp, làm sang, thể hiện sự lắng nghe, sự tôn vinh nhưng thực chất không được dùng.

Hoặc người tài bị sử dụng, bị tận dụng, mà không trọng dụng, không đãi ngộ đúng mức. Nói trắng ra, là sự bóc lột người tài để hưởng lợi riêng mình, một kiểu ích kỷ và vô cảm khác.

Trả lời câu hỏi "Người tài cần gì" ư? Người tài cần người dùng mình phải trên tài, tức là người hiền tài.

Nợ nhà, nợ tiền và nợ... miệng tiếng

Cứ tưởng cái chữ "nợ" thường chỉ ám vào người nghèo, nhà nghèo. Nhưng hóa ra chữ nợ cũng hay vận vào các quan chức. Mục Phát ngôn và Hành động tuần này, xin liệt kê 3 trường hợp nợ bỗng nổi như cồn, khiến dư luận xã hội xôn xao, bàn luận. Hiểu kỹ chuyện nợ, lại thấy cái nút thắt chặt chẽ quyền lực + lợi lộc.

Nợ nhà: Đó là câu chuyện ầm ĩ về biệt thự 12 Nguyễn Chế Nghĩa (Hà Nội), mà ông H.V.N, nguyên Chủ tịch UBND thành phố HN thuê ở theo chế độ nhà công vụ, sau khi nghỉ hưu lẽ ra sẽ phải trả lại cho t/p. Nhưng ông H.V.N vẫn chưa trả, vẫn tiếp tục thuê với giá rất bèo- gần 500 nghìn đ/ tháng.

Đến nỗi, trả lời phỏng vấn báo Tuổi Trẻ ông Nguyễn Đình Hương (nguyên Ủy viên TƯ Đảng, nguyên Phó trưởng Ban Tổ chức TƯ)- người nghiên cứu về chính sách đối với cán bộ, trong đó có nhà công vụ cho rằng: Tôi không rõ những người có trách nhiệm nghĩ gì về sự dây dưa này. Còn dư luận thì cho rằng đó là sự nể nang và không minh bạch.

Không phải chỉ có ông nghĩ, mà từ lâu rồi nhân dân cũng nghĩ về cái sự dây dưa coi thường dư luận xã hội, nghĩ về cái sự nể nang và sự không minh bạch trong các cơ quan công quyền. Vì biệt thự này từng được cho người nước ngoài thuê với giá hàng ngàn USD/ tháng. Hơn nữa rất nhiều hộ dân từng ở trong biệt thự phải nhận bồi thường và di dời nơi khác.

Căn nguyên của sự dây dưa này là gì. Cũng ông Nguyễn Đình Hương đã nói thẳng, đó là cái sự cơ chế, chính sách không rõ ràng, không thống nhất thì cán bộ cứ nhìn nhau, suy bì mà ứng xử. Anh khác không trả nhà, cớ sao tôi phải trả?

Cái lý cán bộ người Kinh ta là thế!

Hóa ra chính sách hay luật pháp ban hành là một chuyện. Còn việc thực thi thì phải xem đối tượng là ai mới có thể "quán triệt tư tưởng hành động". Nghe chuyện, có người thốt lên: Cứ tưởng nợ tình mới khó trả, nợ nhà cũng khó phết!

Nợ tiền: Chuyện nợ nhà biệt thự của ông H.V.N còn chưa ngã ngũ, dư luận xã hội lại ồn ào tiếp chuyện ông C.M.Q, Thứ trưởng Bộ Y tế vay nợ tiền doanh nghiệp BV Pharma, vào năm 2007. Mà số tiền nợ đâu phải ít, tới 2 tỷ.

Trước sự ồn ào dư luận, mới đây, ông C.M.Q phân trần trên báo chí, vợ ông đã trả cả gốc lẫn lãi- 2,2 tỷ đồng (với lãi suất 0,62%/tháng, một lãi suất quá bèo, trong khi quy định của Nhà nước là 1,108%/ tháng).

Thế nhưng báo Laodong.com có loạt bài điều tra nhiều kỳ "Dích dắc việc trả nợ 2 tỉ đồng của Thứ trưởng - Dấu hiệu tham nhũng?", thì quan điểm lại khác hẳn, như tiêu đề bài viết.

Dích dắc, vì ông C.M.Q vay tiền của BV Pharma, nhưng nguồn trả nợ lại từ tài khoản bà Nguyễn Ngân Quyên, trong khi bà này chẳng có mối quan hệ làm ăn gì với công ty. Dích dắc nữa, là ngay khi vừa nhận được tiền, công ty được lệnh buộc phải trả lại cho bà Nguyễn Ngân Quyên bằng cách chuyển vào tài khoản của bà Nguyễn Thị Ngọc Loan - vợ ông C.M.Q.

Bà Nguyễn Ngân Quyên là ai? Đó là người đã tháp tùng ông C.M.Q khi đến thăm BV Pharma. Cũng là đại diện Văn phòng Hãng GlaxoSmithKline Pte. Ltd (GSK) tại Việt Nam- đơn vị được chính ông C.M.Q ký quyết định ưu ái cấp phép lưu hành vaccine ung thư cổ tử cung, "đội" độ tuổi sử dụng vaccine từ 10-55, trong khi công bố của nhà sản xuất chỉ 10-25 tuổi.

Nếu không bị phát hiện, chắc chắn GSK đã bán được lượng vaccine gấp 2-3 lần, lời to! Vì việc này, ông C.M.Q đã bị xem xét xử lí kỷ luật.

Phải chăng, đây là mối quan hệ thân thiết "ông rút chân giò, bà thò chai rượu"?

Còn các chuyên gia kinh tế và luật sư cho rằng, đường đi lắt léo của việc trả nợ 2 tỉ đồng này rất có thể là một hình thức rửa tiền hối lộ, dấu hiệu của tham nhũng?

Một thông tin động trời mới đây khiến các báo xôn xao, bằng tiến sĩ dược của ông cũng không phải là bằng thật.

Khổ thân đồng tiền vay nợ trả nợ, nó đâu biết dích dắc. Chỉ có lòng người dích dắc mà thôi. Lòng người dích dắc, nên đường đi của đồng tiền nó không minh bạch. Nhưng sử dụng quyền lực để vay tiền doanh nghiệp và trả kiểu dích dắc, thì e cái nhìn của cấp dưới với sếp của họ cũng... dích dắc nốt.

Nợ... miệng tiếng: Chuyện nợ biệt thự, nợ tiền đang ồn ào, thì xã hội lại biết đến tên ông N.H.D, Phó Trưởng Ban Chỉ đạo Phòng chống tham nhũng của t/p Cần Thơ. Chẳng phải vì tài năng, đức độ hay kết quả phòng chống tham nhũng của ông ở tỉnh nhà, mà chỉ vì cái việc làm khác thường, chẳng giống ai.

Mới đây ông tổ chức cưới vợ cho con. Có điều, trên cái phong bì thiếp mời, in rõ to tên tuổi và cả  "cái ghế" của ông- Phó trưởng Ban Chỉ đạo Phòng chống tham nhũng. Thế là cả Cần Thơ, tiếp đó là xã hội râm ran bàn tán.

Xưa nay, thiên hạ nói: Ma chê, cưới trách, ám chỉ việc đại sự, người ta dễ để xảy ra sự thiếu chu đáo với khách. Thế nhưng ở đây, khách chưa tham dự, thì "lời lời chê trách" đã kịp đến trước, lan khắp thiên hạ vì cái dòng chữ vô duyên, đặt chả đúng chỗ tẹo nào. Cho dù ông có thanh minh, thanh nga thì cũng là sự đã rồi.

Người bình thường thì cười cái sự khoe địa vị chẳng phải chỗ

Kẻ sâu sắc, từng trải thì nghi ngờ, biết đâu đấy... Cũng là cách để khách dự phải biết điều "cung tiến" cho xứng với danh ông thì sao. Vì đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn mà lị!

Thiên hạ cũng nói: Cưới xin là một cách trả nợ miệng cho nhau. Khổ cho ông N.H.D, cưới xin- việc đại sự của gia đình, lại trở thành dịp ông phải nợ ... miệng tiếng thiên hạ.

Những cái nợ nhà, nợ tiền, nợ... miệng tiếng, thành nợ đời. Lời nhận xét của ông Nguyễn Đình Hương thật chí lý: "Tôi cho rằng lòng tham của con người là vô cùng, nếu không được đạo đức điều chỉnh và nếu không bị ràng buộc bởi pháp luật".

Đúng là lợi thì có lợi, nhưng danh (dự) không còn. Có ai đó cãi lại: Nhầm! Cái được thì hữu hình, cái mất thì vô hình, nên ở thời buổi thực dụng này, con người ta không sợ, nếu các đồng chí không bị lộ.

Nhưng thế giới phẳng, thì có cái gì giấu được trong bóng tối mãi đâu?

"Đạo văn" diễn nghĩa và Giải thưởng Đạo văn?

Chuyện ồn ào về nhà cửa, tiền bạc, cưới xin còn chưa lắng xuống, báo Tiền Phong có bài viết: "Sách đạo văn được đánh giá xuất sắc", khiến người đọc ngán ngẩm vô cùng. Vì cái sự đạo văn nó "xưa rồi, Diễm", mà nó cũng lại vẫn mới- vừa xảy ra!

Tiếng Việt thật thâm thúy, vì những từ đồng âm mà không đồng nghĩa. Đạo là đạo đức, là đạo lý... Còn đạo ở đây là ăn cắp. Ăn cắp văn. Cái sự ăn cắp tiền bạc, của cải đã xấu, thì ăn cắp văn, nhạc, họa...còn đáng xấu hổ hơn. Vì thông thường các bậc ăn cắp này phải có một trình độ nhất định. Có những vị còn là Viện trưởng một viên nghiên cứu (!), mà Cây búa- nhà lý luận phê bình văn học Nguyễn Hòa đã phải gõ đích danh.

Xưa nay, phàm ai đã dính chuyện chữ nghĩa, đều phải tuân thủ một quy định, trích dẫn một câu nói cũng phải ghi xuất xứ. Vậy mà lạ thay, cái sự ăn cắp văn ở ta nó đông vui như trẩy hội, tung tăng nhởn nhơ, rất chính danh. Chính danh như tên tác giả- B. Đ.S- nghiễm nhiên phải được đăng trang trọng trên đầu cuốn sách "đạo văn" Văn hóa dân gian Vĩnh Phúc (748 trang, xuất bản 2007).

Văn hóa là 1 phẩm hạnh con người. Vậy mà cái cuốn văn hóa này "đạo" cuốn: Văn hóa Dân gian vùng đất Tổ (dày 328 trang, xuất bản 1986) của Ngô Quang Nam và Xuân Thiêm chủ biên, trắng trợn và ngang nhiên đến mức: Giữa 2 cuốn sách có tới 258 trang in cơ bản giống nhau, và gần gần giống nhau. Tính đến đơn vị dòng thì có đến 154,4 trang. Làm một phép tính đơn giản lấy 154,4 chia cho 258 ta sẽ có một tỷ lệ sao chép rất bất thường và bất ngờ: Xấp xỉ 60%!(???)

Điều khôi hài nhất là lời giới thiệu: "Văn hóa dân gian Vĩnh Phúc là đề tài khoa học được tổ chức nghiên cứu trong 3 năm (2002 - 2004) do Sở Văn hóa - Thông tin chủ trì, nhà nghiên cứu dân gian B. Đ.S thực hiện, được Hội đồng Khoa học - Công nghệ tỉnh Vĩnh Phúc đánh giá xuất sắc".

3 năm nghiên cứu, để ra được 1 công trình xuất sắc tới 60% là đạo văn? Sự đánh giá của Hội đồng Khoa học- Công nghệ Vĩnh Phúc quả là xúc phạm và làm tổn thương bạn đọc.

Hay là ông B.Đ.S nghĩ rằng cuốn sách ông "đạo" xuất bản quá lâu- 1986, nên chả ai đọc?

Nhưng sự say mê đạo văn của ông không dừng ở đây. Người ta còn phát hiện trong cuốn Lễ hội Vĩnh Phúc của Lê Kim Thuyên (từ tr. 6- tr. 17), đã được B. Đ.S in lại trong cuốn Văn hóa dân gian Vĩnh Phúc (tr. 416- tr. 426). Cuốn Văn hóa ẩm thực Vĩnh Phúc của Nguyễn Xuân Lân (từ tr.11- tr. 40) cũng đã được ông B. Đ.S đưa vào cuốn Văn hóa dân gian Vĩnh Phúc (tr.510- tr. 540).

Còn theo nhà văn Nguyễn Hữu Nhàn, ông B. Đ.S đã "đạo" 3 bài báo của ông viết về ẩm thực của người Cao Lan, đem in ở tập san Văn nghệ Dân tộc và Miền núi, sao chép 100% cả dấu chấm, phẩy. Say mê đến thế là cùng!

Trước đó, xã hội đã sửng sốt khi người ta phát hiện cuốn Tài năng và Đắc dụng- 1 cuốn sách gây tranh cãi ầm ĩ, đã đạo văn.

Trước đó nữa, là vụ đạo văn của V.T.L.T xảy ra ở tỉnh Đăk Nông.

Trước đó nữa....

Cứ cái đà này, chắc chắn, Cây búa Nguyễn Hòa lại có thể viết tác phẩm: "Đạo văn" diễn nghĩa.

Đã có nhiều sự mổ xẻ nguyên nhân của thói đạo văn. Nhưng chắc chắn, các bậc đạo văn có đẳng cấp này, gặp nhau ở bản tính chung: Thích danh tiếng, thích được tôn vinh là người tài, nhưng lại lười biếng và tùy tiện.

Mặc dù nước ta đã có Luật Sở hữu trí tuệ, quy định các chế tài xâm phạm bản quyền liên quan đến trí tuệ người khác. Nhưng dường như chả bậc đạo văn nào sợ.

Điện ảnh Mỹ có hẳn giải thưởng Mâm Xôi Vàng dùng để trao cho những tác phẩm điện ảnh, các vai diễn dở nhất trong năm. Có lẽ đến lúc ngành văn hóa nước ta cần có Giải thưởng Đạo văn, "tôn vinh" những người có tài năng đạo văn của người khác.

Biết đâu, giải thưởng này sẽ nối liền được những sợi thần kinh xấu hổ của họ lâu nay đã bị đứt, hoặc tê liệt. Chứ cứ phê phán chỉ là nước đổ... đạo văn. Không thấm!

Tại sao không? Vì chúng ta đang bàn về người tài mà?

Dù sự so sánh bao giờ cũng khập khiễng!